“Als ik dit eerder had gespeeld, had ik wel eerder met de bus durven reizen.” Het is zo’n opmerking die Tim van Dam nog altijd raakt. Hij is medeoprichter van VR-ontwikkelaar Changefied. Zijn bedrijf ontwikkelde Virtual OV, een virtual reality-platform waarmee mensen – van jongeren met autisme tot ouderen en MBO-studenten – veilig en zelfstandig kunnen oefenen met reizen in het openbaar vervoer. In deze aflevering van Meet the Maker vertelt Van Dam over zijn missie om mobiliteitsarmoede te doorbreken.
Vijftien jaar geleden was Van Dam directeur van een IT-bedrijf. Jongeren met autisme kwamen daar stagelopen en werden dagelijks met speciaal vervoer gebracht. “Ze waren volledig afhankelijk van doelgroepenvervoer,” vertelt hij. “Ik zag hoeveel ze misten aan zelfstandigheid.” Dit wordt ook wel mobiliteitsarmoede genoemd: “de mate waarin groepen mensen beperkt toegang hebben tot vervoersmiddelen en mobiliteitsvoorzieningen.”
Eén stagiair bleef hem bij. Een slimme jongen met autisme die zich zichtbaar ontwikkelde toen hij via coaching leerde zelfstandig met het openbaar vervoer te reizen. “Je zag hem groeien,” zegt Van Dam. “Hij durfde opeens zelf naar de bibliotheek, naar McDonald’s – kleine dingen, maar met grote impact. Inmiddels woont hij samen, runt een eigen bedrijf en heeft een huis gekocht.”
Toen een oud-begeleider hem jaren later vroeg om mee te denken over een VR-oplossing voor OV-training, was hij meteen enthousiast. Het idee voor Virtual OV was geboren: een veilige, virtuele omgeving waarin mensen zelfstandig OV-vaardigheden kunnen oefenen. Samen met co-founder Erik Welling en studenten Game Technology aan de Universiteit Utrecht bouwden ze de eerste demo.
Afb. 1. Tim Welling en Erik van Dam.
Virtual OV is geen 360-graden-video waarin je alleen om je heen kijkt. “Bij ons loop je echt zelf door een vrije, virtuele wereld,” legt Van Dam uit. Gebruikers moeten keuzes maken, reageren op onverwachte situaties, de OV-chipkaart scannen, de juiste halte kiezen. “Kom je te laat, dan is de bus weg. Stap je in, dan moet je zelf bedenken wat je moet doen.”
Hiermee traint Virtual OV niet alleen praktische reisvaardigheden, maar ook vaardigheden zoals plannen, aandacht vasthouden en probleemoplossend denken. Gebruikers bouwen zelfvertrouwen op door te oefenen in een realistische, maar veilige setting.
Begeleiders kijken mee via een tablet en kunnen indien nodig bijsturen of uitleg herhalen. Virtual OV kan klassikaal worden ingezet, bijvoorbeeld op speciaal onderwijsinstellingen, maar ook één-op-één met ambulant begeleiders.
Afb. 2. begeleider kijkt mee via een tablet.
Hoewel Virtual OV oorspronkelijk ontwikkeld is voor neurodivergente doelgroepen, zoals mensen met autisme of een licht verstandelijke beperking, blijkt het waardevol voor veel bredere groepen. Denk aan:
“Een MBO-school vertelde ons dat ze twee medewerkers hadden die de hele dag door de stad liepen om studenten naar hun stage te begeleiden,” vertelt van Dam. “Nu gebruiken ze Virtual OV.”
Ook werkontwikkelbedrijven zetten de technologie in. In West-Friesland werden zeven mensen getraind. Allemaal gingen ze daarna zelfstandig met het OV reizen.
De impact is groot: gebruikers worden zelfredzamer, ervaren meer autonomie en zelfvertrouwen. Tegelijkertijd besparen instellingen en overheden op doelgroepenvervoer. “Het kost al snel vierduizend euro per persoon per jaar,” rekent Van Dam voor. “Als één iemand dankzij ons platform de overstap maakt naar het OV, heb je de investering eruit.”
Wanneer een organisatie Virtual OV aanschaft levert Changefied gedurende de gebruikstijd de VR-brillen met het platform daarop. Als de organisatie zelf over VR-brillen beschikt, kan er ook een licentie afgesloten worden om Virtual OV daarop te installeren.
En het belangrijkste voor Van Dam? “De reacties. Iemand die zegt: ‘Dankzij dit durf ik het nu aan’. Dáár doen we het voor. Ik heb in grote IT-bedrijven gewerkt, maar dit geeft veel meer voldoening.”
Voor organisaties die met Virtual OV aan de slag willen, heeft Van Dam drie concrete tips:
Volgens Van Dam onderscheidt Virtual OV zich vooral in de diepgang van de training: “We trainen de cognitieve vaardigheden. Andere VR-oplossingen zijn vaak statisch of bieden alleen multiplechoicevragen. Bij ons ervaar je het, maak je fouten, en leer je daarvan.”
Dat realisme is belangrijk, maar niet tot in de pixel: “Sommigen zeggen: het ziet er niet hyperrealistisch uit. Maar zodra iemand de bril opzet en het speelt, voelt het echt. Want wat realistisch is, is niet hoe scherp het eruitziet, maar hoe geloofwaardig het gedrag en de situaties zijn.”
Van Dam en zijn team zijn nog lang niet klaar. “Mobiliteit is één domein, maar we willen een compleet platform bouwen voor zelfredzaamheid,” zegt hij. Op de planning staan modules om te oefenen met:
“We merkten dat veel jongeren al stress ervaren bij de keuze tussen een winkelmandje of een karretje,” legt Van Dam uit. “Dan weet je dat er echt behoefte is aan dit soort trainingen.”
Vanaf schooljaar 2026 wordt burgerschap een verplicht vak in het onderwijs, inclusief het thema zelfredzaamheid. “Daar sluiten wij perfect bij aan,” vertelt Van Dam. Virtual OV wordt dan ook al in meerdere provincies uitgerold binnen onderwijsprogramma’s.
Als start-up is Changefied volop in beweging. De ambitie? Virtual OV op den duur ook internationaal uitrollen. “We bouwen de game modulair, dus we kunnen relatief snel een Duitse of Belgische versie maken.”
In de serie Meet the Maker vertellen bedenkers en ontwerpers van inclusieve technologie over hun drijfveren, missie en toekomstwensen. Zo introduceren we opkomende technologie om in de gaten te houden. Ken of ben jij een interessante startup of scale ups die zich bezighoudt met inclusieve technologie? Neem dan contact met ons op en wie weet zie je de technologie snel terug op onze website.
Amfors is een krimpende organisatie en dit brengt verschillende uitdagingen met zich mee. In plaats van zich daarbij neer te leggen hebben ze dit gegeven omgezet in een drive om te innoveren. In 2017 ontstond het eerste idee voor een ‘Inclusive Fieldlab’ waarbij de inzet is: medewerkers in hun werk en ontwikkeling ondersteunen met nieuwe hulpmiddelen. Sinds kort heeft Amfors een fysieke locatie. KIT ging op bezoek.
Lees meer
“Als we technologie toevoegen aan een werkproces kunnen mensen met een arbeidsbeperking bepaalde werkzaamheden en daarmee functies die ze voorheen niet of niet zelfstandig konden uitvoeren, opeens wel doen”, stelt Peter Brouwer. “Technologie zet mensen in hun kracht en biedt de juiste ondersteuning. Ze werken zonder begeleider, maar met een smart beamer of een app met artificial intelligence. Dat is de meerwaarde van inclusieve technologie en daarmee is het werk opeens wel economisch rendabel voor een werkgever.” Peter vertelt waarom de Goldschmeding Foundation zich inzet voor een inclusieve arbeidsmarkt.
Lees meer
Nog altijd is het voor veel organisaties een grote uitdaging om nieuwe medewerkers te vinden. Op dinsdag 11 oktober organiseerden we samen met De Normaalste Zaak een inspiratiesessie over hoe je met inclusieve technologie nieuwe kansen kunt zien én creëren. Lees het verslag en bekijk de video.
Lees meer
Hoe kies je best passende technologie voor inclusie. Werkzaak Rivierenland en TNO gingen samen op onderzoek uit in een pilot. KIT sprak met Malinda Janssen, programmamanager Technologie en Inclusie bij Werkzaak Rivierenland, over deze pilot en de zoektocht naar de juiste technologie.
Lees meer