Exoskelet

Wat is een exoskelet?

Een exoskelet is een draagbaar skelet wat uitkomst bieden bij mensen met een fysieke ondersteuningsvraag. Een exoskelet is in verschillende vormen beschikbaar, afhankelijk onder andere van het deel van het lichaam dat ondersteund wordt. Exoskeletten zijn vaak gemaakt van lichte materialen, zodat ze gebruikt kunnen worden zonder de bewegingsvrijheid en handelingssnelheid van de drager onnodig te beperken. Omdat een exoskelet vaak gebruikt wordt in combinatie met het tillen of verplaatsen van hoge gewichten is een andere vereiste van het gebruikte materiaal dat het sterk en duurzaam is.

Sommige exoskeletten maken gebruik van mechanische ondersteuning zoals veren of dempers om energie van de gebruiker op te slaan en deze later weer te gebruiken. Wanneer een exoskelet aangedreven wordt door een motor wordt er niet langer gesproken van een passief, maar van een actief exoskelet.

Verschil passief en actief exoskelet

Naast passieve exoskeletten, die gebruikmaken van elastische materialen om een bepaalde lichaamsregio te ondersteunen, al dan niet in combinatie met mechanische onderdelen om energie op te slaan, zijn er ook actieve exoskeletten beschikbaar. Deze maken gebruik van een motor met elektrische, pneumatische of hydraulische aandrijving zodat de drager niet alleen ondersteund wordt, maar de (draag)capaciteit ook boven de normale grenzen verhoogd wordt. Actieve exoskeletten zijn vaak duurder in de aanschaf dan de passieve variant en zijn meestal bedoeld voor grootschaliger gebruik, bijvoorbeeld in de zware industrie.

Welke soorten exoskeletten zijn er?

Naast een indeling aan de hand van het wel of niet gebruiken van motorische aandrijving, kunnen exoskeletten ook ingedeeld worden aan de hand van de lichaamsregio’s waarvoor ze gebruikt worden. Er zijn zogenaamde “full body” exoskeletten beschikbaar, die ondersteuning bieden aan het hele lichaam, maar ook exoskeletten die gericht zijn op specifieke delen van het lichaam, zoals de rug, armen, benen en handen.

Soorten exoskeletten:

• Full body (voor rehabilitatie en krachtaugmentatie)
• Bovenlichaam (hieronder vallen ook armen, handen en vingers)
• Onderlichaam (gericht op ondersteuning van benen)

Een bekende vorm van een passief exoskelet is een rugband of rugbrace, die ondersteuning geeft bij het tillen van zware objecten. Deze worden dan ook vaak gebruikt door bijvoorbeeld verhuizers, maar ook door gewichtheffers of mensen die sporten met zware gewichten.

Duurzame inzetbaarheid exoskelet

Het inzetten van een exoskelet is een behulpzame technologie voor mensen met een fysieke ondersteuningsvraag. Het draagbare skelet helpt hen werkzaamheden uit te voeren op eenzelfde manier als medewerkers zonder deze vraag.

Met een passief exoskelet kunnen RSI (Repetitive Strain Injury) gerelateerde klachten zoals tintelingen, vermoeidheid en pijn in nek, arm, pols en hand voorkomen worden. Ook biedt een exoskelet fysieke ondersteuning aan een werknemer wanneer er, bijvoorbeeld door een te hoge herhaalbelasting, al een (chronische) blessure is opgelopen.

In werksituaties waar fysiek belastend werk wordt verricht, met repeterende handelingen, kan een exoskelet dus uitkomst bieden. Het kan preventief worden ingezet, om een juiste werkhouding te bevorderen, maar ook fysieke ondersteuning bieden bij zwaar repeterend werk.

Hierbij kan gedacht worden aan werkzaamheden waar werknemers regelmatig boven hun macht moeten werken, grote reikafstanden moeten overbruggen of veel moeten tillen of bukken. Hierbij kan gedacht worden aan de bouwsector, waar regelmatig zwaar repetitief werk wordt, maar ook aan compleet andere sectoren zoals de zorgsector, waar verplegers ook vaak zwaar tilwerk verrichten en vaak terugkerende bewegingen maken. Een exoskelet kan vermoeidheid mee helpen verminderen, de algemene houding verbeteren en RSI-gerelateerde klachten helpen voorkomen. Goed voor de duurzame inzetbaarheid van werknemers.

Bedrijfstakken waar exoskeletten  gebruikt worden:

• Bouwsector
• Zorgsector
• Productie
• Logistiek
• Tuinbouw

Duurzame implementatie exoskelet

Een vaak onderbelicht onderdeel van het gebruik van een exoskelet is het sociale aspect. Doordat een passief exoskelet vaak kleinschalig gebruikt wordt en niet breed ingezet wordt binnen een geheel bedrijfsproces, wordt de aandacht vaak extra gevestigd op het individu.

De praktijk leert dat het veranderen van bestaande bedrijfscultuur, waarin het gebruik van een hulpmiddel zoals een exoskelet vaak niet direct geaccepteerd wordt, tijd en aandacht vereisen. Een mogelijke manier om dit probleem (deels) te ondervangen is door het opstellen van een stappenplan, met als doel een breed draagvlak onder de werknemers te creëren.

Een ander onderdeel dat aandacht vereist is het correct afstellen van een exoskelet, zeker wanneer deze door meerdere personen wordt gebruikt. Een incorrect afgesteld exoskelet kan zorgen voor een vermindering in efficiëntie bij gebruik en tot onnodige (over)last bij de gebruiker.

Het exoskelet in de praktijk

Sommige vormen van exoskeletten, zoals de eerder genoemde rugband, zijn al bekend bij een breder publiek. Er zijn echter ook veel vormen van (passieve) exoskeletten die andere lichaamsregio’s ondersteunen en een minder breed draagvlak hebben. Om een beter idee te geven van de toepassingen van exoskeletten en de bekendheid ervan te vergroten, zijn praktijkvoorbeelden van onmisbaar belang.

Ondersteuning bij tillen en buigen: praktijkvoorbeeld Promen

Promen in Gouda heeft meerdere medewerkers geplaatst bij Post.nl om postpakketten te verwerken. Om te ondersteunen bij dit zware werk waar veel repeterende bewegingen bij komen kijken, is er een proef gestart met exoskeletten. Tijdens de proef zijn er waardevolle lessen geleerd over het creëren van draagvlak bij de werknemers en de voordelen van de exoskeletten. De uitkomsten van de proefperiode waren zo positief, dat de exoskeletten zijn aangeschaft.

Praktische tips van Michiel de Looze, hoogleraar Productie Ergonomie

Michiel de Looze, hoogleraar Productie Ergonomie aan de VU, heeft 4 praktische tips voor duurzaam gebruik van exoskeletten. Hoewel een exoskelet een waardevolle toevoeging kan zijn om werknemers te ondersteunen bij zwaar manueel werk, is het altijd raadzaam om vóór de aanschaf na te denken over het implementatieproces.

Langer doorwerken met een exoskelet, item van Nieuwsuur

Mathijs Bouwman, algemeen econoom, legt uit wat een exoskelet precies is en hoe het bij kan dragen aan de ondersteuning van het werk op de korte termijn en hoe een exoskelet ervoor kan zorgen dat iemand zijn pensioen haalt. Zo levert een exoskelet persoonlijk voordeel op voor een werknemer, maar ook voor de hele economie van Nederland.

Meer weten over het exoskelet of andere inclusieve technologieën?

Kennisalliantie Inclusie en Technologie is het kennisplatform waar inclusieve technologie centraal staat. Exoskeletten zijn bij uitstek geschikt om mensen met een fysieke ondersteuningsvraag aan passend en blijvend werk te helpen. Meer weten over exoskeletten of andere inclusieve technologieën? Neem dan contact met ons op.